Suça Sürüklenen Çocuklar Kimdir? Tanımı, Cezai Ehliyet ve Hukuki Süreçler

Çocuk Tanımı ve Hukuki Çerçevesi

Çocuk; 4271 sayılı Medeni Kanun, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nda “daha erken yaşta ergin olsa bile, on sekiz yaşını doldurmamış kişi” olarak tanımlanmaktadır. BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme m.1’e göre; reşit olma durumu istisna tutularak 18 yaşına kadar herkes çocuk sayılır. Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi m.1’de, bu sözleşmenin 18 yaşına ulaşmamış çocuklara uygulanacağı belirtilmiştir.

Suça Sürüklenen Çocuk Tanımı ve Kapsamı

Suça sürüklenen çocuk; kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik tedbirine karar verilen çocuktur. Bu çocuklara “suçlu” yerine “suça sürüklenen” denmesinin nedeni, çocuğun damgalanmasının önlenmesidir. Suça sürüklenen çocuk, fiili bizzat işleyen olabileceği gibi, bir suça iştirak ettirilen ya da suçun işlenmesi için cezai sorumsuzluğundan yararlanılan çocuk da olabilir. TCK m.31/1 uyarınca 12 yaş altı çocukların cezai sorumluluğu bulunmamaktadır. Türkiye’de bu terim, 12-18 yaş arası suça bulaşmış ya da bulaştırılmış çocukları kapsar.

Çocuk Adalet Sisteminin Özellikleri

Çocuk ceza adalet sistemi; ceza adaletini ve koruma alanlarını bütüncül yaklaşımla ele alır. Bu sistem, suç davranışını değil; suça yönelen çocuğu odak alır. Ulusal ve uluslararası mevzuat, çocuğun yüksek yararı ilkesi ve korunma gereksinimi nedeniyle özel düzenlemeler gerektirir.

Çocuğun Yüksek Yararı ve Disiplinlerarası Yaklaşım

Adli alanda yürütülen tüm uygulamalarda çocuğun gelişim dönemine uygun süreçlerin geliştirilmesi ve bu süreçlerden en az zararla çıkması hedeflenir. Bu hedefin gerçekleşmesi; sosyal hizmet, psikoloji, eğitim bilimleri, adli bilimler ve tıp gibi pek çok disiplinin sistematik işbirliğiyle mümkündür.

Çocuk Hakları Sözleşmesinde Kapsayıcı İlkeler

• Mevzuatın 18 yaşın altındaki herkese uygulanması

• Ayrımcılık yapmama (ÇHS m.2)

• Çocuğun üstün yararının gözetilmesi (ÇHS m.3)

• Özgürlüklerin kısıtlanmasının son çare olması (ÇHS m.37-b)

• Toplumsal sorumluluğun paylaşılması

• Çocuğun topluma yeniden kazandırılmasını sağlayacak şekilde muamele edilmesi (ÇHS m.40)

Çocuğu Suça Sürükleyen Faktörler

Çocuğun ceza adalet sistemiyle erken tanışmasını engellemek için onu suça iten etkin faktörlerin ortadan kaldırılması gerekir. Günümüzde çocuk nüfusu dünya genelinde %30 civarındadır; yaklaşık 150 milyon çocuk bir ya da her iki ebeveynini kaybetmiştir. 220 milyon çocuk risk altındadır. Araştırmalara göre şu gruplar suç riski altındadır:

• Eğitim dışında kalan çocuklar

• Çalışan çocuklar

• İstismar/ihmal mağduru çocuklar

• Sokak çocukları

• Silahlı çatışma mağduru çocuklar

• Doğal afet mağduru çocuklar

Çocuğu suça iten başlıca faktörler şunlardır:

• Aile eğitiminin yetersizliği

• Şiddet içeren ebeveyn davranışları

• Çete baskısı

• Aile içi ilgisizlik

• Alkol/sigara satışı

• Ebeveyn-öğretmen iletişimsizliği

• Toplum içi şiddete tanıklık

• Medyada şiddet içerikli unsurlar

Bireysel faktörler arasında ise:

• Hiperaktivite ve dikkat eksikliği gibi rahatsızlıkların tedavi edilmemesi

• Madde kullanımı

• Ailede suç eğilimi olan bireylerin etkisi

Türkiye İstatistik Kurumu 2019 Verileri

Güvenlik birimine getirilen çocukların 168.250’si suça sürüklenme nedeniyle işlem görmüştür. Bu çocukların:

• %31,7’si yaralama

• %25,6’sı hırsızlık

• %8,1’i pasaport kanununa muhalefet

• %6,9’u göçmen kaçakçılığı

• %4,6’sı uyuşturucu kullanmak/satmak/satın almak suçları ile ilişkilidir.

%33,3’ünün bağımlılık yapan madde kullandığı saptanmıştır. Suç mağduru çocukların %65,4’ü erkek, %34,6’sı kızdır.

Yavuzer’in Görüşü

Yavuzer’e göre; kalıtımsal ve biyolojik etkenlerle birlikte çocuğun gelişim evrelerinin bilinmemesinden kaynaklanan eğitim hataları çocuk suçluluğunun temel nedenidir. Bu etkenlerin, toplum ve yakın çevrenin etkisiyle birleşmesi, çocuğu suç davranışına sürüklemektedir.

Türk Hukukunda Suça Sürüklenen Çocuklar

Başlıca kaynak: 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu. Uygulanacak güvenlik tedbirleri ile soruşturma ve kovuşturma süreçlerini düzenler. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, çocuğun yüksek yararı ilkesini içeren önemli bir uluslararası kaynaktır.

Yaş Gruplarına Göre Cezai Sorumluluk:

1. 0–12 yaş: Cezai sorumluluk yoktur. Koruyucu/önleyici tedbir uygulanır. (TCK m.31/1, ÇKK m.56)

2. 12–15 yaş:

   • Hukuki sonuçları algılama yeteneği yoksa ceza verilmez.

   • Yeteneği varsa ceza verilir; ancak indirimli uygulanır. (TCK m.31/2)

3. 15–18 yaş:

   • Suçun bilincinde oldukları kabul edilir.

   • Ceza verilir; ancak yaş nedeniyle indirim uygulanır.

Ceza Uygulama Yerleri ve Alternatif Yaptırımlar:

• Cezalar çocuk cezaevlerinde veya çocuk eğitim evlerinde infaz edilir. (CGTİK m.11, m.15)

• 18 yaş altı çocuklara verilen 1 yıl ve altı hapis cezaları zorunlu olarak seçenek yaptırımlara çevrilir. (TCK m.50/1,3)